مۆنتینیگرۆ ، وانهیهک بۆ ئێستا و ئاسۆیهک بۆ داهاتوو

رێکار ئهحمهد

مۆنتینیگرۆ جاران ههرێمێکی بچووکی سهر به یوگسلافیا بوو . یهکێتی ئهوروپا به تووندی ههوڵی دهدا دهوڵهتێکی بچووک له ناوچهی بالکانی پڕ کێشهدا دروست نهبێ ، هانی سهرکردهو پارتهکانی مۆنتینیگرۆی دهدا لهچوارچێوهی یهكێتی یوگسلافیادا بمێننهوه . سهربهخۆخوازانی ئهو ههرێمه مهرج و شهرتی خۆیان ههبوو ، ساڵی ٢٠٠٣ مهرجی خۆیان سهپاند، یهکێتی ئهوروپا رازی بوو ههرکاتێک ٥٠%ی دانیشووان به شداری له ریفراندۆمێکی ئازاددا بکهن و ٥٥% خهڵکی ههرێمهکه دهنگ بۆ سهربهخۆیی بدهن ، دهتوانن وڵاتی سهربهخۆ پێکبهێنن . رۆژی یهکشهممهی رابردوو ، رێکهوتی ٢١-٥-٢٠٠٦ له ههرێمی مۆنتینیگرۆ که دانیشتووانهکهی ٧٠٠٠٠٠ حهفت سهد ههزار کهسه ، ریفراندۆمێک بهڕێوهچوو. ٤٨٥ ههزار کهس مافی دهنگدانیان ههبوو . ٢٣٠ ههزار کهس بۆ سهربهخۆیی و ١٨٣ ههزار کهسیش بۆ مانهوه له چوارچێوهی یوگسلافیا دهنگیان دا. دوای هاوێرکردنی دهنگهکان، وتهبێژی پارتی دهستهڵاتدار لهبهردهم پهیامنێراندا ئاکامی ههڵبژاردن و سهربهخۆیی مۆنتینیگرۆی راگهیاند . دوای ئهوهش یهکێتی ئهوروپا به ناچارییهوه دانی به سهربهخۆیی و پێکهێنانی وڵاتێکی نوێ له بالکان نا . خافێر سۆلانا رێکخهری سیاسیهتی دهرهوهی یهکێتی ئهوروپا رایگهیاند که یهکێتی ئهوروپا رێز له خواستی خهڵکی مۆنتینیگرۆ دهگرێ و ئاکامهکه پهسند و سهرڕاست دهکاتهوه . بهم شێوهیه خهڵکی مۆنتینیگرۆ به ئاواتی خۆیان گهیشتن و سهربهخۆیی خۆیان وهدهست هێنا .

بهڕێوهچوونی ریفراندۆم و پێکهێنانی دهوڵهتێکی سهربهخۆ له ناوچهی بالکان بۆ گهلی کوردستان و هێزه سهربهخۆخوازهکان گهلێک چهمکی واتادار لهخۆ دهگرێ . دهبێ به وانهیهک بۆ سهرمهشقی کارو چالاکیهکانی ئێستا ، ئاسۆی سهربهخۆیی رووناکتر دهکاتهوه . ئهو بۆچوون و رامانهشمان سهر راست دهکاتهوه که دهمانگوت : ئهگهر گهلێک بخوازێ و بڕیار بدات هیچ هێزێک ناتوانێ له دژیدا بوهستێتهوه ، بهڵکو ناچاریش دهبن رهفتاری لهگهڵدا بکهن .

ئهگهر ئهمڕۆ ههندێ هێز و لایهنی سیاسی کوردستانی بۆ دروستکردنهوهی عێراق و هێشتنهوهی باشووری کوردستان له چوارچێوهی عێراقدا تێدهکۆشن و ههندێ پاساوی نابهجێ دههێننهوه ، گهلی کوردستان له رزگاری و سهربهخۆیی سارد دهکهنهوه ، دهیانهوێ به زۆرهکی باشووری کوردستان له چوارچێوهی ئهو عێراقه بیهێلنهوه که له ئاکامی یهکهمین جهنگی جیهانی ، به پیلانی هێزه داگیرکهرهکان و به بێخواستی نهتهوهکانی کورد و عهرهب ههرسێ ویلایهتی موسڵ و بهغداد و بهسره بهیهکهوه لکێنراووه و وڵاتێك به ناوی عێراق دروست کراوه .

مخابن له رابردوودا هێزه عێراقچیهکان گوێیان له دهنگی سهربهخۆخوازانی باشووری کوردستان نهگرتووه ، ئاکامی ئهو ریفراندۆمه نا فهرمییهشیان پوکاندۆتهوه که ٩٨% خهڵک دهنگیان بۆ سهربهخۆیی دابوو . بهبێ گهڕانهوه بۆ رای خهڵک ، مانهوهیان لهگهڵ عێراقدا ئیمزاکرد . پهسندکردنی ئهو دهستوورهیان گهورهکردهوه که مافی بڕیاردانی گهلان ناسهڵمێنێ و یهکێتی و یهکپارچهیی خاک به مهرجی سهروهری و دهستهڵات دهزانێ .له ریفراندۆمێکی نا ڕاست و ساختهدا تێپهڕیان کرد . بهمهش ویستان دهرگه له رووی سهربهخۆیی نیشتیمانێک بگرن و خهونی رزگاری له نهتهوهیهک قهدهغه بکهن .

ههنووکه ههندێک سیاسهتمهدار و هێزی سیاسی ههن بهرژهوهندی خۆیان و هێزهکانیان له عێراقێکی یهکگرتوودا دهبیننهوه ، سهربهخۆیی به خهونی شاعیرانه دهچوێنن . پێکهێنانی کوردستانی سهربهخۆ رهتدهکهنهوهو بانگهشهی ئهوه دهکهن ئهگهر ئهو دهوڵهته پێکبێنین ، دوژمنانی چواردهورمان پهلامارمان دهدهن و لهنێومان دهبهن . ئهوان خۆیان باش دهزانن که ئیتر قۆناغی لهشکرکێشی سوپای بێگانهو داگیرکهران بهسهرچووه . ئهگهر کوردستانێکی سهربهخۆ پێکبێ هیچ له وڵاتان جورئهت ناکهن لهشکرکێشی بکهن و بهرهو خاکی باشووری کوردستان بێن . ئهوان بۆ پاراستنی بهرژهوهندی خۆیان ناچار دهبن دانی پێبنێن و پێوهندی بازرگانی و دیبلۆماسی لهگهڵدا دروست بکهن . کوردستان وڵاتێكی هێنده دهوڵهمهنده ههموو وڵاتانی دیکه دهیانهوێ لێی نزیک ببنهوهو پێوهندی بازرگانی لهگهڵدا ببهستن و بهشێک لهو سامانهیان به ههرزان دهستبکهوێ و بازاڕهکهی کوردستانیش بۆ خۆیان پاوان بکهن .

ههندێک کهسی دیکه له روانگهیهکی نالۆژیکیهوه سهربهخۆیی باشووری کوردستان رهت دهکهنهوهو دهڵێن : سنووری ههرێمی کوردستان دیاری ناکرێ ، چونکه دانیشتووانی ههندێک شار له نهتهوهی جۆراوجۆر پێکهاتووه . کورد بهتهنیا له شارهکانی ههولێر و دهۆک و سلێمانی و کهرکوک و موسڵدا ناژی . له بهشێک لهو شارانهدا نهتهوهی دیکهش ههن ، ههروهها کورد له شارهکانی دیکهی وهک بهغداد و دیالا و تکریتیشدا دهژین ، ئایا چۆن ئهوانه هاوێر دهکرێن !!. دیسانهوه ئهوه بیانۆ و پاساوێکی بێ بنهمایه . سنووری باشووری کوردستان له رووی سروشتی و پێکهاتهکهیهوه ئاشکرایه . جوگرافیزانان یهکلاییان کردۆتهوه و دهیناسن ، ئهوهی له مێژووش شارهزابێت، سنووری کوردستان لهگهڵ وڵاتی نهتهوهکانی دیکه جیادهکاتهوه . مهسهلهی خاک و نیشتهجێبوون بهیهکهوه پێناسه ناکرێن . لهزۆر شاری دیکهی وڵاتاندا ئهو دیاردهیه ههیه و کهسیش پێناسهی تازهیان بۆ دروست ناکات .

ریفراندۆمهکهی مۆنتینیگرۆ و پێکهێنانی دهوڵهتێکی سهربهخۆ ،خۆی له خۆیدا هیواو ئاواتهکان له دڵی خهڵکی تینووی ئازادیدا رۆشنتر دهکاتهوه ، گوڕو تینێکی بههێزیش به لایهنه سهربهخۆخوازهکان دهبهخشێ و بۆ کارو تێکۆشانی شێلگیرانهتر هانیان دهدات . دهبێ بزووتنهوهی راپرسی( ریفراندۆم) له پێوهندی ریفراندۆمی مۆنتینیگرۆدا ئاههنگ بگێڕێ ، لهگهڵ پێکهێنانی دهوڵهتی سهربهخۆی مۆنتینیگرۆدا زیندوو ببێتهوهو دووباره دهست به کارو چالاکیهکانیان بکاتهوه .

٢٢-٥-٢٠٠٦